سیستم اطفاء حریق

یکی از راههای افزایش ایمنی در محل زندگی و محیط کار استفاده از سیستم اطفاء حریق است که از افراد و اموالشان در برابر آتش محافظت میکند. اطفاء حریق در واقع به مجموعه کارهایی گفته میشود که برای خاموش کردن و جلوگیری از انتشار حریق لازمست. سیستم اطفاء حریق در دو گروه دستی و اتوماتیک عمل میکند. مجموعه اقداماتی را اطفاء حریق مینامند که برای مقابله با آتش بوسیله خاموش نمودن، کنترل و یا هدایت آتشهای ناخواسته انجام میگردد. هدف از اطفاء حریق حفاظت از سلامت افراد، جلوگیری از آسیب به اموال و حفاظت از محیط زیست است. سیستمهای اعلام و اطفاء حریق یکی از مهمترین تجهیزات آتش نشانی در ساختمانها به شمار میروند. وجود آنها در هنگام حادثه و اتفاقات مربوط به آتش سوزی بسیار ضروریست.
وظایف سیستمهای اعلام و اطفاء حریق با توجه به نام آنها:
1) سیستم اعلام حریق؛ وظیفه خبر رسانی و آگاهی به افراد حاضر در محل آتش سوزی را انجام میدهد.
2) سیستم اطفاء حریق؛ وظیفه کنترل نمودن و مهار آتش را داراست.
سیستمهای اعلام و اطفاء حریق از تجهیزات ایمنی ساختمانها هستند که برای جلوگیری از آتش سوزی و مهار آتش در ساختمانها کاربرد دارند.

انواع سیستم اطفاء حریق

الف- سیستم اطفاء حریق دستی

در این سیستم از تجهیزاتی استفاده میشود که به نیروی انسانی نیازمندست. به عنوان مثال کپسولهای آتش نشانی جزء این دسته به حساب میآیند که با توجه به نوع کلاس حریق انواع متفاوتی دارند. معمولا سیستم اطفاء حریق دستی شامل کپسولهای آتش نشانی پودری، دی اکسید کربن، حاوی ترکیبات هالوژنه و حاوی کف میباشند. که در زیر آنها را به ترتیب توضیح میدهیم:

کپسول آتش نشانی پودری

این کپسول برای اطفاء حریق مایعات و فلزات کاربردیست. به این مدل کپسول، خاموش کننده 'ABC' نیز میگویند چون با آتش سوزیهای کلاس A و B و C مقابله مینماید. نباید در فضاهای بسته مصرف شوند زیرا به راحتی استنشاق میشوند و به سلامت فرد آسیب میزنند. همچنین پاکسازی پودر آنها از روی سطوح بسیار دشوارست. برچسب این کپسولها آبیست. در اطفاء حریق جامدات مثل: کاغذ، مقوا، چوب، پارچه و مایعات مثل: بنزین، رنگ، استیلن و گاز مایع و تجهیزات الکتریکی تا 1000 ولت بکار میروند.

کپسول آتش نشانی CO2

این کپسول حاوی گاز دی اکسید کربنست و برای اطفاء آتش سوزیهای الکتریکی و تجهیزات الکترونیکی بکار میرود. از مزیتهای این کپسول اینست که پس از مصرف هیچ پسماندی بر جای نمیگذارد. این کپسول را با بدنه قرمز و برچسب سیاه و سفید میشناسند. قدرت پرتاب آن بین 2 تا 4 مترست. این کپسول برای آتش سوزیهای کلاس B و C مصرف میگردد.

کپسول آتش نشانی آب و گاز

این کپسول برای اطفاء حریق وسایل چوبی، موکت، فرش، مبلمان و کارتن کاربردیست. این کپسول غیر قابل کنترلست یعنی زمانیکه گاز موجود در کارتریج آن تخلیه شود امکان مصرف دوباره آن ممکن نیست. مناسب اطفاء حریق کلاس A بوده و سیلندر این مدل کپسول حاوی آب و ضدیخ میباشد. برچسب این کپسول، قرمزست.

کپسول آتش نشانی فوم

این کپسولها برای آتش سوزیهای خفیف و مایعات مستعد اشتعال مثل بنزین، روغن و رنگ کاربردی اند. در این سیستم اطفاء حریق، کپسولها با پاشش فوم بر روی حریق از انتشار و گسترش آن ممانعت بعمل میآورند. با برچسب کرم نمایش داده میشوند و جهت اطفاء حریق کلاس B کاربرد دارند. قدرت خاموش کنندگی آنها عالیست و از محیط زیست حفاظت میکنند.

کپسول آتش نشانی بیوورسال

این کپسول برای خاموش سازی حریق جامدات و مایعات مثل گازوئیل، روغن، تینر، پارچه، پلاستیک و چوب کاربردیست. و هم برای آتش سوزیهای بزرگ و پرحجم کارآمدست. مناسب اطفاء حریق کلاس A و B میباشد. از ویژگیهای این کپسول میتوان به عدم خورندگی، محافظ محیط زیست، غیر سمی بودن و دوستدار محیط زیست اشاره کرد. برچسب این کپسول آبی روشن است.

ب- سیستم اطفاء حریق اتوماتیک

این سیستم برای خاموش کردن و اطفاء حریق به صورت اتوماتیک عمل مینماید. در همان لحظات اولیه حریق، بصورت خودکار فعال شده و از انتشار و گسترش بیش از حد آن جلوگیری میکند. سیستم اطفاء حریق اتوماتیک انواع مختلفی به شرح زیر دارد:

سیستم اطفاء حریق اتوماتیک مه آب

این سیستم از پیشرفته ترین سیستمهای اطفاء حریق اتوماتیک به شمار میرود. که در آن از آب به عنوان ماده خاموش کننده آتش استفاده میشود. این سیستم بر اساس پاشش قطرات مه مانند عمل میکند، بدین نحو که با تولید ذرات کوچک آب با قطر 300 تا 1000 میکرون منجر به خنک سازی، کاهش حرارت و خاموش شدن آتش در فضای تحت نظارت خواهد شد. سیستم اتوماتیک مه آب مانند سیستم اطفاء حریق آبی، منجر به خنک سازی و همانند سیستم اطفاء حریق گازی از رسیدن اکسیژن به آتش ممانعت مینماید. به همین دلیل حرارت سریعا کاهش می یابد. این سیستم از لحاظ هزینه نسبت به سیستم اطفاء حریق گازی مقرون به صرفه تر بوده و نیازی به تنظیم، بررسی و پر نمودن مواد ندارد.

سیستم اطفاء حریق اتوماتیک ورتکس

در این سیستم ترکیب آب و گاز باعث اطفاء حریق میشود. در واقع آب سبب خنک شدن آتش و نیتروژن هم سبب کاهش میزان اکسیژن هوا میشود. نصب و راه اندازی این سیستم بسیار آسانست و حتی در فضای آزاد هم میتوان از آن بهره گرفت. همچنین شارژ این سیستم به راحتی صورت میگیرد. این سیستم سبزترین سیستم اطفاء حریقست و برای محیط زیست هم هیچ ضرری ندارد. در کتابخانه ها، موزه ها، اماکن فرهنگی، نیروگاهها کاربردیست.

سیستم اتوماتیک اطفاء حریق گازی

این سیستم تمیزترین نوع سیستم اطفاء حریق بوده و برای مهار حریقهای پرخطر مثل اتاق کنترل، مرکز نگهداری اسناد، تجهیزات مخابراتی و پستهای برق کارآمدست. در واقع زمانیکه سایر سیستمهای اطفاء حریق قادر به اطفاء حریق نیستند این سیستم کارایی دارد. از مزیتهای مهم این سیستم اینست که عملیات اطفاء حریق با سرعت بالایی در آن صورت میپذیرد. سیستم اطفاء حریق گازی از هیدروکربن های هالوژنه تشکیل شده و در جاهایی که وزن کپسول مهمست نظیر هواپیماها و زیردریایی ها نیز مورد استفاده قرار میگیرد.

سیستم اطفاء حریق اتوماتیک آبی (اسپرینکلر)

این سیستم اطفاء حریق، نوعی سیستم آب پاش است که در سقف تعبیه میگردد و با پاشیدن مقدار آب معینی بر روی آتش به تدریج حریق را اطفاء و خاموش میکند. جهت استفاده از این سیستم حتما باید از یک شبکه لوله کشی مجهز بهره گرفت. شیرها بایستی هر کدام با گرمای آتش یا بخار گاز باز شوند. از این رو با نصب اسپرینکلر به مقدار زیادی آسیبهای ناشی از آتشسوزی کاهش پیدا کرده و همچنین هزینه تعمیرات نیز بسیار کاهش می یابد. این سیستم به هنگام حرارت و بروز آتش با حجم زیاد فعال میشود. اگر شما در چند نقطه اسپرینکلر نصب کرده اید همه آنها به هنگام حریق فعال نمیشوند، اسپرینکلر همان نقطه که دچار آتشسوزی شده به کار میافتد.

سیستم اتوماتیک اطفاء حریق پودری (آیروسل)

اساس کار این سیستم بر پایه خروج پودر و گاز میباشد. زمانی که حریق اتفاق میافتد سنسورهای این سیستم دود را بلافاصله تشخیص داده و یک سری ذرات جامد که قطر آنها حدود 10 میکرومترست را بر روی آتش ریخته و آن را خاموش مینماید. این ذرات پایدار و غیر سمی اند و پسماند کمی از خود بر جای میگذارند. برای آتشهای با حجم کم و زیاد کاربردیست. نصب آن هم بسیار راحت و آسانست. این سیستم اطفاء حریق با محیط زیست سازگارست و لایه ازون را تخریب نمیکند. همچنین گرما و حالت خفگی برای انسان ندارد.

سیستم اطفاء حریق اتوماتیک فوم (کف)

عملکرد سیستم اطفاء حریق فوم به این گونه است که برای مهار آتش، آب و فوم به نسبت مشخص با هم ترکیب و از طریق لوله کشی به نازلهایی که در محل نصب شده اند منتقل میشوند. فوم خروجی از نازل حاصل ترکیب محلول آب محتوی فوم با هواست. این فوم بعد از خروج بر روی سطح مایع مشتعل قرار میگیرد و مانع ورود هوا به مایع می گردد. روکشی که توسط فوم بر روی سطح مایع مشتعل ایجاد میگردد از رسیدن بخارات مستعد اشتعال به هوا ممانعت بعمل میآورد. به دلیل رطوبت بالا، مایع در حال اشتعال را خنک کرده و در نتیجه آتش اطفاء و خاموش میگردد.

روشهای اطفاء آتش

1- روش سرد کردن

سرد کردن که یکی از روشهای معمول سیستم اطفاء حریقست که با آب انجام میپذیرد. ذرات آب به خوبی حرارت را پایین میآورد و بخارهای قابل اشتعال تبخیر شده را رقیق میسازد. آب اگر به صورت اسپری باشد خسارات کمتری به وسایل و اماکن میزند. از محدویتهای این روش هم میتوان به سنگین بودن آب، حمل و نقل دشوار آن، حل شدن در مایعات مشتعل و غیره اشاره کرد. همچنین در حریقهای گروه E و D کاربرد ندارد.

2- روش خفه کردن

در این طریق برای اطفاء آتش باید اکسیژن را حذف نمود. بایستی از خاموش کننده دی اکسید کربن که گازی غیر سمی، بی بو و غیر قابل احتراق میباشد، بهره برد. مکانیسم آن به این شکلست که اول با یک لایه سنگین مقاوم آتش را در برابر عبور هوا خفه کند، سپس اکسیژن هوا در اطراف حریق را رقیق کند و در آخر آتش را سرد کند. از ویژگیهای CO2 اینست که به دلیل سنگین بودنش آتش را احاطه کرده و باعث خسارت به مواد حریق نمیشود.

3- روش جداسازی یا قطع مواد سوختنی

در این سیستم اطفاء حریق با قطع مواد سوختنی حریق را خاموش میکنیم. مثلا کپسول گازی که آتش گرفته را با بستن شیر خروجی گاز آن اطفاء کرده و به آتش سوزی خاتمه میدهیم. همچنین جهت مهار آتش با حذف سوخت و دور ساختن ماده سوختنی از شعله، و یا دور نمودن شعله از ماده سوختنی، یک فاصله را بین ماده سوختنی و شعله ایجاد میکنیم.

4- روش قطع واکنشهای زنجیره ای سوختن

این روش هم به وسیله قطع واکنش زنجیره ای سوختن صورت میگیرد. واکنشهای زنجیره ای را میتوان با کمک از ترکیبات هالن و برخی ترکیبات جامد نظیر جوش شیرین کنترل نمود. این متد نسبت به سایر متدها پرهزینه تر و سخت ترست اما میتوان آن را مکملی برای مواد پر ارزش در نظر گرفت.

انواع کلاسهای حریق

کلاس A

حریق این کلاس، حریق جامدات قابل احتراق و خشک اند که در اثر سوختن از خود خاکستر باقی میگذارند. مانند: کاغذ، چوب، پلاستیک، پارچه و ... . کپسولهای اطفاء این حریق دارای علامتی مثلث شکل به رنگ سبز با نشان A میباشند.

کلاس B

شامل حریق مایعات قابل اشتعال و یا جامداتی هستند که قابلیت تغییر فاز از جامد به مایع در آنها وجود دارد. مانند: مایعات نفتی، روغنهای نباتی، رنگ، قیر، اتر و غیره. این حریق را نباید اطفاء کرد زیرا باعث انفجار و آتشسوزیهای شدید میگردد. تنها منبع سوخت را باید حذف کرد. کپسولهای اطفاء این حریق دارای علامت مربع شکل قرمز با نشان B میباشند.

کلاس C

این کلاس حریق گازها و یا مایعاتی هستند که قابلیت تغییر فاز از مایع به گاز در آنها وجود دارد. مانند: گاز طبیعی، گاز شهری، متان، هیدروژن و غیره. کپسولهای اطفاء این حریق دارای علامت مربع شکل آبی با نشان C میباشند.

کلاس D

این کلاس حریق فلزاتی هستند که قابلیت اکسید شدن سریع را دارند. مانند: آلومینیوم، لیتیوم، منیزیم، پتاسیم، سدیم و ... . از نشانه های این آتش نور درخشانیست که بر اثر واکنش احتراق به وجود میآید. کپسولهای اطفاء این حریقها دارای علامت ستاره شکل زرد با نشان D میباشند. بهترین خاموش کننده این حریقها پودر خشک میباشد.