علل وقوع سیل

در این مطلب قصد آن را داریم تا با سیل، انواع سیل و علل وقوع سیل آشنا شویم. سیل از جمله بلاهای طبیعی میباشد که در اثر طغیان کردن آب و زیر آب رفتن سطح وسیعی از زمین رخ میدهد. در واقع سیل سرریز شدن آب رودخانه یا منبع مشابه دیگریست که طی یک دوره زمانی موجب غرق شدن زمینهایی میگردد که عموما خشک میباشند. باران سنگین و ذوب سریع برف از مهمترین علل وقوع سیل به حساب میآیند. بارش سنگين باران، میتواند زیاد شدن حجم آب وارده به راههای آبی را به دنبال داشته و منجر به بالا آمدن سطح آب در نهرها و رودها گردد. سیل زمانی شکل میگیرد که کانال رودخانه یا مسیر طبیعی جریان آب نتواند ظرفیت طغیان آب را تحمل کند. شدت بارندگی و احتمال وقوع سیل در هر منطقه به میزان نفوذپذیری خاک و نقشه توپوگرافی آن منطقه بستگی دارد.

مهمترین علل وقوع سیل

عوامل اصلی وقوع سیل، دو پدیده به نامهای شدت و مدت بارش هستند. زمانیکه شدت بارش باران بیش از حد معمول باشد و یا بارش باران بیش از حد معمول تداوم داشته باشد و یا هر دو پدیده اتفاق بیفتد، احتمال وقوع سیل بسیار بالاست. سیلها معمولا بر اثر حجم زیاد بارندگی، افزایش سطح آب دریاها یا آبهای جاری، شکستن سدها، شکستن دیوارهای ساحلی، شکسته شدن یخچالهای طبیعی و یا بر اثر کاهش میزان قدرت جذب طبیعی خاک پدید میآیند. از این رو تغییرات آب و هوایی، تخریب مراتع و جنگلها، ازدیاد ساخت‌ و سازهای ناایمن در مناطق مستعد سیل از مهمترین علل وقوع سیل هستند. این عوامل که بشر در آنها نقش مهمی دارد در زمانهای اخیر موجب افزایش احتمال وقوع سیلها و سیلابها شده و آسیب‌ پذیری جوامع را افزایش داده اند.
بارشهای آرام و طولانی مدت سبب میشود سطح آب رودها بالا رفته و آبهای اضافی به بستر خشکی آنها سرازیر گردد. در مناطقی که پوشش گیاهی زیادست وقوع سیل کمتر اتفاق میافتد اما بشر با تخریب جنگل و مراتع باعث انباشت مقداری آب باران میشود که ممکنست سیل رخ دهد. در ادامه به اصلی ترین علل وقوع سیل اشاره خواهیم کرد:

الف- عدم توجه به ظرفیت تالابهای کشور

تالابها از شدت سیل جلوگیری میکنند و میتوانند مقدار زیادی از آب رودها را در خود جای دهند. یکی از کارکردهای تالابها ذخیره و کنترل سیلاب است. همچنین میتوانند از حدت، شدت و سرعت بروز سیلاب بکاهند و همزمان به تغذیه سفره های آبهای زیرزمینی کمک کنند. در طی سالهای اخیر تالابها در معرض فرسایش و گسیل ریزگردها قرار گرفته و با ورود رسوبات و پسماندها، پهنه آبگیر آنها کوچک شده است.

ب- تغییر کاربری بستر و حریم منابع آبی

تغییر کاربری بستر رودها علت ناپایداری و شکنندگی بافت خاک و از علل وقوع سیل میباشد. همچنین این امر سبب پایین آمدن قدرت توان پذیری آبهای مازاد باران به دلیل وجود موانع فیزیکی خواهد شد. به عنوان مثال احداث جاده هایی در تالاب هور العظیم جنوب ایران که توسط نیروهای نظامی و وزارت نفت رخ داده است. وجود این جاده های متعدد یکپارچگی تالاب را به هم زده و آب در تالاب جمع نمیگردد که یکی از علل وقوع سیل در این منطقه به حساب میآیند.

پ- تغییر پوشش گیاهی و ریخت شناسی

با افزایش تخصیص غیر اصولی زمینها به کشاورزی و دامداری متمرکز، به ویژه در مناطق دارای خاک سبک ناپایدار و شیب زیاد باعث کاهش ظرفیت خاک در جذب و نفوذ طبیعی آب به سفره‌های آب زیرزمینی میشویم. این امر موجب کاهش زمان آبدوی‌ (حرکت آب در سطح زمین) و در نتیجه کاهش زمان مورد نیاز برای تجمیع آبها در پایین دست میگردد. از سوی دیگر این اتفاق با افزایش شکنندگی و بی حفاظ کردن بافت خاک و رخنمون سطحی آن، دلیل افزایش فرسایش و گسیل ریزگرد با منشأ داخلی در کانونهای محلی میگردد. در این مواقع بعلت اینکه پوشش گیاهی کم و زمینها خالی اند، شدت بارندگیها باعث میشود که آب نتواند در خاک نفوذ کند و در نتیجه دلیل سرریز شدن و جاری شدن سیل خواهد شد. این تغییر ریخت شناسی و پوشش گیاهی هم یکی از علل وقوع سیل به حساب میآید.

ت- گرم شدن کره زمین

افزایش طوفانها و گردبادهای وحشتناک از نتایج گرم شدن زمین میباشند. این روند میتواند منجر به خشکسالیها، بادهای گرم، طوفانهای مهیب و سیلابهای شدید، همچنین افزایش بارندگیها و رفتن مناطق ساحلی و جزایر زیر آب شود. پدیده گرم شدن کره زمین یکی از علل وقوع سیل در جهان میباشد.

ث- عدم انجام عملیات آبخیزداری در حوضه بالادست سدها

افزایش رسوب گذاری به دلیل عدم انجام عملیات آبخیزداری در مسیرهای گذری آب پدید میآید. انباشت رسوبات در مخازن سدها و کم شدن حجم مسیرهایی که محل گذر آب میباشند از جمله علل وقوع سیل حساب میشوند.

ج- عوامل انسانی و فردی

از دیگر علل وقوع سیل؛ ساخت و ساز بی رویه ساختمانها، چرای بی رویه و فشار دام در دامنه ها، حضور کوهنوردان و گردشگران در مسیرهای غیر مجاز و تعبیه نشده است که سبب از بین رفتن پوشش گیاهی و تشدید این روند میشوند.

گونه های سیلاب

سیلابهای آرام: به‌ تدریج در طی روزها و هفته ها در اثر بارندگی و زیاد شدن حجم آب رودها و دریاچه‌ها ایجاد میگردند.
سیلابهای ناگهانی: بعلت ازدیاد ناگهانی حجم آب رودخانه‌ها و دریاچه‌ها ایجاد گشته و خطر مرگ و مصدومیت افراد و تخریب منازل را به همراه دارند.

انواع سیل

الف- سیلهای سطحی

سیل سطحی زمانی اتفاق میافتد که آب باران و یا آب ذوب شدن برفها با سرعت زیاد در نواحی مسطح روان گردد. این آب نمیتواند درون خاک نفوذ کند و رواناب سطحی به وجود میآید. بارشهای شدید و مداوم و بالا بودن سطح طبیعی پیزومتریک سبب اشباع خاک شده و مانع نفوذ آب در زمین میشوند. سطوحی مثل پوششهای بتنی، زمینهای یخ زده و روسازی شده نفوذپذیر نمیباشند و از علل وقوع سیل هستند. این سیلابها در دشتهای مسطح و مناطقی با آثار طبیعی که به کانال رودها متصل نیستند نیز روی میدهند.

ب- سیلهای رودخانه ای

این سیلها در تمامی رودها، جویبارها، حتی جویبارهای کوچک و مقطعی در مناطق مرطوب و کانالهای فصلی در مناطق خشک تشکیل میشوند. این گونه سیلها به سرعت در رودهای بزرگ سرریز و حوضه آبریز وسیعی را تشکیل میدهند. سیلهای ناگهانی در رودهای کوچک، رودهایی در دره‌ هایی با شیب تند، بر روی عوارض نفوذناپذیر و کانالهایی که در حالت عادی خشک هستند رخ میدهند.

اقدامات قبل از وقوع سیل

ابتدا از تاریخچه و علل وقوع سیل در محل زندگیتان و اینکه در زمان وقوع چه مناطقی را در برگرفته اطلاعات جمع آوری نمایید. محدوده خطر سیل را شناسایی و یک نقشه خطر ترسیم کنید.
به هیچ وجه پوشش گیاهی را از بین نبرید و درختان را قطع نکنید. آنها از شدت سیل و خسارتهای حاصل از آن جلوگیری میکنند.
یک مکان امن در منطقه، جایی که در معرض سیل نباشد را شناسایی کرده و آنجا جمع شوید.
مکان سکونت، محصولات کشاورزی، باغداری و تولیدات دامی تان را در برابر حوادث حتما بیمه نمایید.
در حریم رودخانه و نهرها اصلا ساخت و ساز نکنید.
در شرایط آب و هوایی نامناسب همیشه گوش به زنگ اخبار و شبکه اجتماعی باشید. به هنگام ارائه اخطار واجبست منطقه خطر را خالی نمائید.
اگر در محل زندگیتان بطور مداوم با آبگرفتگی و سیل مواجه میشوید از مصالح و امکاناتی بهره بگیرید که هم ضد آب باشند و هم بتوانند جلوی نفوذ آب را بگیرند.
برای اینکه سیلاب به داخل منزلتان رخنه نکند اگر فرصت دارید در مسیر آن خاکریز، سد و سیل بند بسازید.
در زمان احتمال وقوع سیل لوازم برقی را از برق بکشید. وسایل برقی و حتی آبگرمکن را در فضایی بالاتر از سطح موجود قرار دهید.
برای اینکه آب سیل از راه مجاری فاضلاب به داخل خانه برنگردد از دریچه کنترل فاضلاب در قسمت زانویی توالت استفاده نمایید.
جهت آمادگی در مواقع اضطراری همیشه یک کیف (که شامل کمکهای اولیه، آب، مواد غذایی کنسروی، مدارک مهم، چراغ قوه و غیره) میباشد را تهیه بکنید. همچنین نیمی از مخزن سوخت خودرویتان را پر نگه دارید. تمام لوازم الکترونیکی را شارژ نموده و پاوربانک و شارژر همراهتان باشد.

انجام اقدامات هنگام وقوع سیل

برای اطلاع از علل وقوع سیل، وضعیت سیل و شرایط بحرانی حتما رسانه های محلی را دنبال بکنید. در صورت دستور تخلیه فورا آنجا را ترک بکنید.
اگر منزل شما در مکان مرتفعیست نیاز به ترک خانه نیست ولی مناطق کم ارتفاع سریعا باید خارج شوند.
قبل از ترک خانه لازمست اشیای گران قیمت را به طبقه بالا انتقال دهید. جریان آب، برق، گاز را نیز قطع بکنید.
از مناطقی که در معرض سیل قرار دارند مثل زیرگذرها، دره ها و تنگه ها سریعا خارج شوید.
از سواحل و حاشیه رودها فاصله بگیرید و در جریان سیل شنا نکنید زیرا خطر غرق شدگی به همراه دارد.
در شرایط تخلیه اضطراری حتما آب و غذا و حیوانات خانگی را همراهتان ببرید.
از جویبارها و کانالهای فاضلاب به ظاهر آرام دوری کنید زیرا میتوانند به صورت ناگهانی دچار سیلاب شوند.
حتما آشنایان و همسایگان را مطلع سازید که محل را ترک کرده اید.
هرگز درختانی که در معرض سیل قرار دارند را به عنوان پناهگاه بکار نگیرید.
به محلهایی که هلال احمر و مراکز امدادی برای شرایط اضطراری فراهم کردند مراجعه نمائید.
از فیلمبرداری و سلفی کردن از سیلاب جدا بپرهیزید.

اقدامات بعد از وقوع سیل

خودتان را به نزدیک ترین هلال احمر یا مکان امداد رسانی برسانید و از کمکهای اولیه، غذا، البسه بهره بگیرید.
بعد از وقوع سیل به افراد مصدوم کمک نکنید و اجازه بدهید نیروهای امداد از راه برسند.
به دوستان و آشنایان وضعیتتان را اطلاع دهید. از موبایل و تلفن ثابت فقط در مواقع ضروری استفاده نمائید.
در هنگام ورود به ساختمان احتیاط کنید زیرا از مقاومت و استحکام لازم برخوردار نیست. هر چند که از لحاظ ظاهری خانه سالم بوده و خرابی نداشته باشد.
به هیچ وجه به وسایلی که با آب سیل در تماس بوده اند دست نزنید. زیرا این آب سرشار از آلودگی و باکتریست و باعث بیماری میگردد.
با دستان خیس یا وقتی در آب ایستاده اید به وسایل برقی دست نزنید. تمامی تجهیزات و وسایل برقی را قبل از استفاده خشک کنید.
پس از وقوع سیل امکان شیوع بیماریهای عفونی وجود دارد مثل: حصبه، هپاتیت، وبا که باید مراقبتهای لازم جهت بهداشت فردی و عمومی را انجام دهید.
وقوع سیل موجب خارج شدن مارها و حیوانات وحشی از زیست گاههای طبیعی خود میشود که لازمست بسیار مراقب باشید.
برای پاکسازی منزل از وسایل ضدعفونی، ماسک، دستکش و چکمه استفاده نمائید.
تمام وسایلی که با آب و گل ناشی از سیل در تماس بوده اند را دور بریزید.
به افراد مسن، کودکان، افراد معلول و زنان که نیاز به مراقبت دارند توجه ویژه ای داشته باشید و مشکلات آنان را رفع نمایید.
در شرایطی که کنتور برق شما با آب سیل تماس پیدا کرده باید اول خشک و تمیز شود و سپس توسط یک کارشناس برق بررسی و چک شود.